Դառնալ հայր

Հայրերի շրթունքների միջով, հետևաբար, Աստծո խոսքը շարունակում է հնչել նրանց ականջներում, ովքեր շարունակում են փնտրել այն: Երիտասարդ մեկի կողմից առավել տարեց մեկին հարցեր ուղղելը` անապատի հիմնական սովորություններից մեկն էր: Դորոթեոս Գազացին մեզ է ավանդել մի խոսք, որն անտիպ մի ձեռագրում վերագրվում է մեծն Պիմենին. «Հայրերն ուսուցանում են, որ վանական կյանքի կեսը կայանում է խցից ներս մնալու, իսկ մյուս կեսը` Հայրերին այցելելու մեջ»^[1]: Սա՛ է ծածուկ հպարտության կողմից սնուցված ինքախաբեության բոլոր ձևերի դեմ անհրաժեշտ ապահովությունը: Այս պատճառով է, որ Անտոնը և նրանից հետ շա՜տ ուրիշներ հիշեցնում են Աստվածաշնչի տողերից մեկը, վերցված` իմաստասիրական գրքերից. «Բազմաթիվ վանականներ տեսա, որ շա՜տ ու շա՜տ ճգնություններից հետո ընկնում էին և խելքները կորցնում, որովհետև վստահում էին իրենց գործերին և ուշադրություն չէին դարձնում այն պատվիրանին, որն ասում է. “Հարցրու հորիցդ և նա քեզ կավետի”» (2Օր 32, 7; հմմտ. նաև Առկ 4, 1...)^[2]:

Բայց ինչպե՞ս գտնել Աստծո համաձայն իրական մի հայր, և ինչպե՞ս մի օր հայր դառնալ եղբայրների համար: Արդեն տեսանք, թե ինչպիսիք պետք է լինեն հոգևոր հայր փնտրող մեկի տրամադրությունները. Աստծո կամքը ճանաչելու անկեղծ փափաքը, միացած` անջատմանն այն ամեն ինչից, որ չափազանց անձնական է: Այս իսկ պատճառով, որպես հայր ընտրվածը պետք է խուսափի աշակերտի ցանկությունները սանձազերծ թողնելուց: Անանուն ապոֆտեգմաների ժողովածուն պահպանել է պատմությունը մի երիտասարդի, որն այսպես է դիմում ծերերից մեկին. «Հայր, կամենում եմ ուզածիս պես ծեր գտնել և մեռնել իր հետ»: Ծերը նախ ձևացնում է, թե համաձայն է, բայց իսկույն հասկացնում է, որ ունայն և մակերեսային կլիներ այն խաղաղությունը, որը երիտասարդը կկարողանար գտնել այդպես վարվելով. «Մի՞թե փափաքում ես խաղաղություն գտնել հավակնելով, որ ծերը հետևի քո կամքին, քան թե դու հետևես իր կամքին»^[3]:

Սովորաբար Հայրերը չէին թողնում, որ իրենց առջև այսպիսի կոպիտ որոգայթներ լարեին. ենթադրվում էր, հիրավի, որ հայրն ինքը փորձառու պետք է լիներ հնազանդության գործում: Հովհաննես Կասսիանոսի համաձայն, սա բացարձակ կերպով անզանցառելի պայման է: Գաղղիայի վանականությանը, որի համար է պատմում դեպի Միջին Արևելք կատարած իր վանական ճամփորդության հուշերը, Կասսիանոսը հանդիմանում է բազմաքանակությունը երիտասարդ անփորձ վանահայրերի, որոնք պաշտոնի են անցնում` առանց նախ իրենք իրենց թրծելու` մինչև խորքը ապրելով աշակերտի մասը. «Առանց ծերերի ուսուցումների փորձառությունն ունենալու՝ համարձակվում ենք նախագահել վանքերում, և աշակերտ լինելուց առաջ` ինքներս մեզ Աբբա նկատելով, սահմանում ենք այն, ինչ թվում է մեզ և ինչ հաճելի է մեզ, ավելի հակված` պահանջելու մեր հորինվածքների պահպանումը, քան թե նմանողությունը ծերերի փորձառու ուսուցումներին»^[4]:

Որպես հայր ներկայացող անձի անփորձառությունը հասցնում է մինչ այդ հավատարմորեն ավանդված կենցաղավարական կանոնների կործանմանը: Բայց փորձառության անհրաժեշտությունը դե՛ռ ավելի ուժգին կերպով զգացվում է հոգևոր ասպարեզում: Միևնույն Կասսիանոսն ընդգծում է, որ մեկը կարող է ուրիշներին նույնպես փոխանցել հոգևոր գիտությունը միմիայն այն չափով, որքանով որ սովորել է ինքը, ո՛չ թե լոկ ընթերցանությամբ կամ քննությամբ, այլ` «փորձառության քրտինքով»^[5]:

Փորձառությունը, որի մասին խոսում ենք, չի վերաբերվում միայն գերբնական շնորհներին: Այս փորձառությունը նախևառաջ կայանում է փորձությունների ու նեղությունների հետ ընտանություն ունենալու մեջ: Մի հայր, որ նախապես ինքը չի անցել մաքրարար կրակի միջով, շատ դյուրավ կարող է մղել իր աշակերտներին դեպի հուսահատություն: Ավելին, ուղղակի անընդունակ կլինի հասկանալու իրեն ուղղված հարցերը. «Այն, ինչ հարցնում ես ինձնից», գրում է Բարսանուֆը մեկին, ով նամակագրական կապ էր պահպանում իր հետ, «ոչ ոք չի կարող հասկանալ, եթե ո՛չ միայն նա, ով հասել է հասկացողության այդ աստիճանին: Կենդանի մարդը զգում է տաքն ու սառը, երբ հպվում է առարկաներին, բայց նա, որ մեռած է, չի զգում, որովհետև կորցրել է զգալու կարողությունը: Նույնն է, ինչ տեղի է ունենում տառերի իմացության դեպքում. եթե մեկը տառերը սովորում է, մինչև որ հասնում է կատարյալ ճանաչողությանը, այնժամ կարողանում է զանազանել դրանք, մինչդեռ եթե մեկը չի սովորել և ջանք չի գործադրել, չի կարող իմանալ դրանց իմաստը, նույնիսկ եթե բացատրություններ խնդրի ու հազարավոր անգամներ լսի, թե ի՛նչ են տառերը: Նույնն է նաև այստեղ. կարող ես ուզածիդ չափ խոսել որևէ մեկի հետ. ամբողջովին ապարդյուն է, եթե չունի փորձառության համը»^[6]:

Այնուամենայնիվ, յուրաքանչյուր փորձառու վանական կանչված չէ սեփական փորձառությունն ուրիշ եղբայրների ավանդելու: Հնագույն գրությունները ենթադրում են մի ուղղակի միջամտություն, որը հայտնի Աստծո կամքը՝ նոր Աբբայի վերաբերյալ: Ամենահայտնի օրինակը, թերևս, Աբբա Զաքարիայինն է: Նրան ընծայված առաջին երեք ապոֆտեգմաներն ակնարկում են նման մի դեպքի, որը թեթևորեն ընդլայնված վիճակով գտնում ենք եթովպական ժողովածուի մեջ: Աբբա Մովսեսը հարցեր է ուղղում երիտասարդ Զաքարիային, երբ վերջինս տակավին իր աշակերտն էր (որոշ ձեռագրերում, Մովսեսի փոխարեն հիշվում է Մակարը): Զաքարիան հարցնում է պատճառը (ձեռագրերը ներկայացնում են զանազան պատասխաններ, որոնք սակայն էապես նույնն են): Տակավին իր աշակերտը հանդիսացող վանականին հարցեր ուղղողը վարվում է այդպես, որովհետև իրեն մղված է զգում մի ներքին ուժի կողմից. «Լիակատար վստահություն ունեմ քո հանդեպ, որդյակ իմ Զաքարիա։ Ինչ որ մեկը մղում է ինձ քեզնից հարցնելու»^[7]: Կամ ավելի լավ. «Հավատա՛, որդյակ իմ Զաքարիա, տեսա Սուրբ Հոգին, որ իջնում էր վրադ։ Ահա՛ սրա համար եմ հարցնում քեզնից»^[8]: Այս պատասխանը հաստատվում է հետևյալ ապոֆտեգմայի կողմից. «Մի օր Աբբա Մովսեսը եկավ ջրհորից ջուր հանելու և տեսավ Աբբա Զաքարիային, որ աղոթում էր ջրհորի մոտ և Սուրբ Հոգին հանգչում էր նրա վրա»^[9]:

Ուրիշ պարագաներում, մինչդեռ, իրական Հայրերին բացահայտողը լինում է խոսքը. «Իր շրթունքները արժանացան հայր կոչվելուն», ասում էր Պիմենը մի տակավին երիտասարդ վանականի մասին^[10]: Կամ, է՛լ ավելի աղմուկ առաջացնող ձևով, կատարվում էր մի հրաշք, որով բացահայտվում էր մինչ այդ արհամարհանքի առարկա հանդիսացած եղբոր հոգևոր որակը: Պարագան է այն վանականի, որն «իր վրա էր վերցնում եղբայրների կողմից գործված բոլոր մեղքերը, այն աստիճան, որ ինքն իրեն մեղադրում էր նաև պոռնկության մեջ»: Բայց հակառակ մյուս եղբայրների բամբասանքներին, իր ձեռքերի գործը հրաշքով ազատվում է հրդեհից, մինչ կրակը լափում է մյուսներինը: «Այս տեսնելով», շարունակում է ապոֆտեգման, «եղբայրները երկնչեցին, մինչև գետին խոնարհվեցին եղբոր առաջ և այդուհետև որպես հայր նկատեցին նրան»^[11]:

Բայց այս բոլորից առավել նշանակալին որդու համբերատար հարատևությունն է փորձությունների մեջ, որ լիակատար հավաստիություն է շնորհում Աբբայի կողմից նրա վերաբերյալ արտասանված խոսքին: Այդպիսին էր պարագան Հովսեփ Աֆրամեթացու, որն իր Աբբայի կողմից ուղարկվել էր ամբողջական մենության մեջ քառասուն օր ճգնելու, որովհետև ընկել էր ողջախոհության դեմ ուժգին փորձությունների մեջ: Երբ վերադառնում է, ամբողջովին խաղաղված և ուրախ, Աբբան մի քանի անգամ համբուրում է նրա շրթունքներն ու ճակատը, ապա ասում է. «Ահա՛, այսօր դարձար իմ որդին»^[12]:

Հարկավոր է ավելացնել, որ Աբբաներից ոչ մեկը չի ցանկացել Աբբա լինել: Ավելին, իրական սարսափի զգացումներ էին ապրում, երբ իրենց ուղղվում էր նմանօրինակ մի հրավեր: Կրկին Աբբա Զաքարիայի պարագան է, որին հազիվ թե Աբբա Մովսեսն ուղղում է առաջին հոգևոր հարցը, «երեսն ի վար փռվեց գետնին և դեմքը հողին խփեց, փոշի ցանեց գլխի վրա և արցունքներ հեղեց»^[13], որոնք բոլորն էլ մեծապես արտահայտիչ նշաններն են ողբի ու տրտմության: