2) Պանթեիզմի հերքումը
- 01
- 02
- 03
- 04
- 05
-
06
-
-
07
-
- 1) Նախագիտելիք
- 2) Երկրի վրա պատահական էակներ կան
- 3) Պատահական էակներն իրենք իրենց մեջ չունեն իրենց գոյության պատճառը
- 4) Պատահական էակների գոյության պատճառը հարկավոր է փնտրել որևէ անհրաժեշտ էակի մեջ, որն ինքն իր մեջ կունենա իր գոյության պատճառը: Այդ անհրաժեշտ էակն Աստված է
- 5) Մի հարց
- 6) Հավելված. – ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ՀՈԳՈՒ ԾԱԳՈՒՄԸ
-
- 1) Նախագիտելիք
- 2) Տիեզերքում զմայլելի կարգուկանոն կա, որ մի նպատակի է ձգտում
- 2.1) Կարգուկանոնը նյութական աշխարհում
- 2.2) Նպատակային կարգուկանոնը բուսական աշխարհում
- 2.3) Նպատակային կարգուկանոնը կենդանական աշխարհում
- 2.4) Նպատակային կարգուկանոնը մեր հինգ զգայարաններում և մարմնի տարբեր օրգաններում
- 3) Այս կարգուկանոնը ենթադրում է բարձրագույն իմացականությամբ օժտված Հեղինակի գոյությունը
- 4) Այդ Հեղինակն Աստված է
-
08
- 09
- 10
Պանթեիզմը, ի՛նչ ձևով էլ այն ներկայանա մեզ, կա՛մ տիեզերքն է ամբողջությամբ նույնացնում Աստծո հետ, կա՛մ էլ՝ տիեզերքի էակներին ընդունում է որպես Աստծո էության մի անբաժանելի մասնիկը, իրական կամ գաղափարական կերպավորումը:
Սակայն պանթեիզմը, իր բոլոր ձևերով ու տարբերակներով, հակասական և սխալ ուսմունք է, ուստի՝ անընդունելի:
Հակասական և սխալ է նույնացնել տիեզերքը Աստծո հետ, որ անհուն, ամենակատարյալ, ամենապարզ, անհրաժեշտ, բացարձակ և ինքնագիտակից Էակն է: Ընդհակառակը, տիեզերքը կազմված է սահմանավոր, անկատար, բաղադրյալ, պատահական, կախումնավոր և անգիտակից էակներից։
Անկարելի է, որ միևնույն էակը միաժամանակ իրար միանգամայն հակասող հատկություններ ունենա:
Մանրամասն ցույց տվեցինք արդեն, որ Աստված տիեզերքում գտնվող բոլոր շարժուն և փոփոխելի էակների առաջին անփոփոխելի պատճառն է, որից ամեն էակ ստանում է իր շարժումը, գոյությունը, գործունեությունը, կատարելությունները և կարգուկանոնը:
Եվ ուրեմն, ողջմտությանը դեմ է նույնացնել պատճառն իր արդյունքի հետ, շարժում տվողին՝ շարժման հետ, պատահական գոյությունը ինքնագո գոյության հետ, կատարելության աղբյուրը՝ անկատարության հետ, կառավարչին և օրենսդրին՝ կարգուկանոնի և օրենքի հետ:
Սխալ է նաև ասել, որ տիեզերքի էակները Աստծո գոյացության իրական կամ գաղափարական կերպերն են, որովհետև այդ դեպքում այդ զանազան կերպերը Աստծո գոյացության վրա և՛ նոր կատարելություններ պետք է ավելացնեին, և՛ այն պետք է սահմանափակեին:
Սակայն, Աստծո անսահման գոյացությունը կամ էությունը չի կարող ենթակա լինել սահմանավոր կերպավորումներին: Անսահմանը չի կարող ոչ մի ձևով սահմանավորվել:
Նույնքան սխալ է իդեալիստ պանթեիստների պնդումը, որի համաձայն՝ միակ իրականությունը Միտքն է, որն ինքն իր գիտակցումն ունենալու համար ինքն իրեն պարզեցնում է, իր թաքուն ուժերը դրսևորում է իբրև իր ճանաչողության առարկա: Այս դրսևորումից առաջ է գալիս տիեզերքն իր էակներով, և Բանականությունը, ճանաչելով դրանք, անխոս կունենա իր ինքնագիտակցությունը:
Բայց այն բանականությունը, որ իր գիտակցությունը չունի, այլ՝ այն ունենալու համար հեղաշրջման կարիքն ունի, չի կարող Աստված լինել:
Հետո, որքա՜ն անտրամաբանական է աստվածացնել տիեզերքը, ուր գիտակցություն ունեցող միակ էակը մարդն է:
Զարմանալի է իրապես, որ շատ անգամ մարդիկ, փոխանակ խոնարհվեն լուսապայծառ ճշմարտությունների առջև, ընդունում և պաշտպանում են ամենաանհեթեթ ու անիմաստ ուսմունքները:
Ինչպե՞ս չզարմանալ, երբ Ֆիխտեի, Շելլինգի և Հեգելի նման համբավավոր փիլիսոփաները, սոսկ չընդունելու համար ճշմարիտ Աստծո գոյությունը, աստվածացնում են բնությանը և մարդուն: Բնությանը, որ հակառակ իր բազմազան գեղեցկությունների, զուրկ է իմացականությունից և զգացումից, և մարդուն, ով հակառակ իր ստեղծագործ հանճարին, ենթակա է տկարությունների և հեղինակ է նաև ամենաստոր չարագործությունների:
Որքա՜ն արտառոց է նաև իդեալիստների հղացած աստվածը, այն է՝ Բանականությունը և տիեզերքի էակները, որոնք պարզապես գաղափարական և ենթակայական կերպերն են այդ Բանականության:
Ո՛չ, տիեզերքի էակները ենթակայական էակներ չեն, այլ առարկայական, անկախ մեր բանականությունից: Տիեզերքի մեջ մարդն է միայն մտածող, ով ավելի շատ ոչնչության անդունդի եզերքներում է թափառում, քան սավառնում է աստվածության անհասանելի բարձունքի վրա:
[1] Ռ. ՍԵՎԱԿ, Կարմիր գիրքը, Կ. Պոլիս 1910, էջ 65.
