Հովսեփոս

Ա Ա Ա

Հիսուսի անունը հիշատակող հրեա ամենահին պատմիչը Առաքյալների ժամանակակիցն է՝ Հովսեփոս Ֆլավիոսը։

Նա ծնվել է Երուսաղեմում, Քրիստոսից հետո 37 կամ 38 թվականին։

Փոքր տարիքից սկսել է ուսումնասիրել Հին Կտակարանի Սուրբ Գրքերը։ Իր իսկ վկայությամբ՝ 13 տարեկանում արդեն գիտունի համբավ էր վայելում, և հրեա ռաբբիներն իրեն էին դիմում՝ աստվածաբանական խնդիրների լուսաբանություն խնդրելու համար։

16 տարեկանում Հովսեփոսը քաշվում է անապատ և այնտեղ ճգնողական խիստ կյանք է վարում։

66 թվականին, զինվորական մի գնդի գլուխ անցած՝ պատերազմում է հռոմեական բանակների դեմ։ Պատերազմն ավարտվում է հռոմեացիների հաղթանակով։

Հովսեփոս Ֆլավիոսը վերոհիշյալ պատերազմից հետո Հռոմ տեղափոխվելով՝ 75-79թթ.ին, հրատարակում է «Հռոմեական պատերազմը» խորագրով պատմության մի գիրք, իսկ 93-94թթ.ին՝ «Հրեական հնություններ» հատորը։ Նա գրել է նաև «Ընդդեմ Ափիոնի» (95թ.ին) գիրքը և մի ինքնակենսագրություն (100թ.ին)։

Հովսեփոս պատմիչն իր «Հրեական հնություններ» պատմագրքում խոսում է Հովհաննես Մկրտչի, Հակոբոս Առաքյալի, Պիղատոսի, Կայիափա և Աննա քահանայապետերի, Հերովդեսի, Արքեղայոսի և ա՛յլ պատմական անձանց մասին, որոնց նկարագրությունը հար և նման է Ավետարաններում և Գործք Առաքելոցում գրվածներին։

Հակոբոս Առաքյալի մասին խոսելով՝ Հովսեփոսը գրում է. «Անանիան դատավորների մի ժողով գումարեց և Հակոբոսին՝ Հիսուսի – որ նաև Քրիստոս է կոչվում – եղբորը և մի քանի ուրիշների բերել տալով՝ նրանց ամբաստանեց օրինազանց գտնվելու հանցանքով և քարկոծման դատապարտեց»^[1]։

Արդի պատմագետները գրեթե միաձայնությամբ ընդունում են վերոհիշյալ տողերի վավերականությունը։

Մասնագետների կարծիքների անհամաձայնությունը սկսվում է միևնույն հատորի 18րդ գրքում, Հիսուսի մասին գրված հետևյալ հատվածի վերաբերյալ. «Արդ, այս շրջանում հայտնվեց Հիսուսը՝ մի իմաստուն մարդ, եթե մարդ պետք է կոչել Նրան, որովհետև զարմանալի գործեր կատարեց. եղավ ուսուցիչ նրանց համար, ովքեր ուրախությամբ են ընդունում ճշմարտությունը և դեպի Իրեն գրավեց շատ հրեաների և նաև բազմաթիվ հույների։ Նա Քրիստոսն էր։ Եվ երբ մեր առաջնորդների ամբաստանության հիման վրա Պիղատոսը Նրան խաչվելու դատապարտեց, Իրեն հավատացողները Նրա սիրուց չհրաժարվեցին, որովհետև երրորդ օրը հարություն առնելով՝ հայտնվեց նրանց, ինչպես որ աստվածային մարգարեներն այս բաներն արդեն ասել էին, ինչպես նաև հազարավոր ուրիշ զարմանալի բաներ Նրա մասին։ Այսօր էլ գոյություն ունի նրանց աղանդը, ովքեր Նրա անվամբ քրիստոնյաներ են կոչվում»^[2]։

Ավելորդ է ասել, որ այս տողերը երկար վիճաբանությունների առիթ են հանդիսացել։

Չորրորդ դարի պատմիչ Եվսեբիոսին ծանոթ է եղել Հիսուսի մասին տրված Հովսեփոսի այս վկայությունը։

Մի շարք բանասերներ չեն ընդունում այս հատվածի վավերականությունը։

Ուրիշներ էլ, որոնց թվում են նաև բողոքական նշանավոր աստվածաբաններ Ֆրենսիս Բուրկիտը^[3], Հառնակը^[4] և այլոք, պաշտպանում են գրության ամբողջությամբ վավերական լինելու տեսակետը, մինչդեռ բազմաթիվ ա՛յլ, անգամ կաթոլիկ աստվածաբաններ՝ Պիեռ Բատիֆֆոլը^[5], Մարի-Ժոզեֆ Լագրանժը^[6] և այլոք ընդունում են, որ Հովսեփոսի վերոհիշյալ գրության մեջ ներմուծված տողեր կան։

Այսօր տիրող և ողջամիտ կարծիքն այն է, որ այդ մեջբերման վրա հետագայում բազմաթիվ տողեր են ավելացվել։ Գրության մի մասը պատկանում է Հովսեփոսի գրչին։

Այս պարագան մասնավոր նկատողության առնելիք մի կետ է, որ Հովսեփոսի՝ Հիսուսի մասին բոլոր գրածները շատ քիչ են՝ իր լայնածավալ գործի համեմատությամբ։ Նա միայն երկու անգամ է «Հիսուս» անունը հիշատակում։

Շատերը հարց են տալիս, թե արդյոք ի՞նչը կարող է այս հրեա պատմիչի՝ Քրիստոսի մասին «լռության» պատճառ եղած լինի։

Սովորաբար մասնագետները, ցանկանալով Հովսեփոսի այս ժլատությանը բացատրություն տալ, ասում են, թե նա ջանացել է խուսափել նկարագրել այն բաները, որոնք կարող էին հռոմեացիների շրջանում հրեաների դեմ վատ տրամադրվածություն ստեղծել։

Միևնույն պատճառով Հովսեփոսը, մինչ նկարագրում է Դանիել մարգարեի գրքի ամբողջ բովանդակությունը, որևէ հիշատակություն չի անում, բացի 7րդ գլխից, որտեղ գրված է. «Երկնքի ամպերի վրա տեսա մեկի գալուստը, որ մարդու որդուն էր նմանվում ... ։ Նրան տրվեց կայսրությունը, փառքը և թագավորությունը. բոլոր ժողովուրդները, բոլոր ազգերը և բոլոր լեզուների մարդիկ Նրան ծառայեցին»^[7]։

Տարակույս չկա, թե նման գրություններն աշխարհակալ հռոմեացիներին շատ հաճելի պիտի չթվային։

Հանս Ուինդիշը^[8] Քրիստոսի վերաբերյալ Հովսեփոսի «լռության» մասին խոսելով՝ ասում է, թե այդ փաստին այնքան էլ կարևորություն պետք չէ տալ, քանի որ նա լռության է մատնում նաև հրեական մյուս խմբավորումներին, չի հիշատակում ժամանակակից նշանավոր ռաբբիների անունները և շատ քիչ բան է գրում նույն շրջանի կրոնական ա՛յլ շարժումների մասին։

Ամեն պարագայում, ինչն էլ որ եղած լինի Քրիստոսի մասին Հովսեփոսի քիչ տեղեկություններ տալու պատճառը, պետք է ընդունել, որ նա որևէ թշնամական կամ արհամարհական խոսք չի արտահայտել Հակոբոս Առաքյալի, Հիսուսի և Քրիստոնեության մասին, և իր գրածը մնում է ամենավավերական վկայություններից մեկը, որ մեզ է հասել ո՛չ քրիստոնյա ամենահին պատմիչներից։

^[1] Հրեական հնություններ, 20, 9, 1, § 200.

^[2] Հրեական հնություններ, 18, 3, 3, § 63-64.

^[3] Ֆրենսիս Բուրկիտ (Francis Crawford Burkitt, 1864-1935) – անգլիացի բողոքական աստվածաշնչագետ, Նոր Կտակարանի մասնագետ.

^[4] Կառլ Գուստավ Ադոլֆ Ֆոն Հառնակ (Karl Gustav Adolf von Harnack, 1851-1930) – գերմանացի բողոքական եկեղեցական պատմաբան, աստվածաբան, լիբերալ աստվածաբանության ամենակարկառուն ներկայացուցիչներից մեկը.

^[5] Պիեռ Բատիֆֆոլ (Pierre Batiffol, 1861-1929) – ֆրանսիացի կաթոլիկ քահանա և աստվածաբան, Եկեղեցու պատմության մասնագետ.

^[6] Մարի-Ժոզեֆ Լագրանժ (Marie-Joseph Lagrange, 1855-1938) – ֆրանսիացի հայտնի աստվածաշնչագետ, կաթոլիկ քահանա.

^[7] Դանիել 7, 13-14.

^[8] Հանս Ուինդիշ (Hans Windisch, 1881-1935) – գերմանացի բողոքական աստվածաբան, Նոր Կտակարանի մասնագետ.

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։